ISBN Nedir?
ISBN (International Standard Book Number), hızla değişen ve gelişen dünyamızda artan bilgi üretimini izleyebilmek ve geniş çapta kullanıma sunmak için 1972 yılında Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafından hazırlanan ve üye ülkelerin onayı ile yürürlüğe giren bir kitap numaralama sistemidir. Amaç, kitap numaralarının uluslararası bir yöntemle düzenlenerek standardize edilip, Uluslararası Standart Kitap Numarası (ISBN) verilerek belirli bir yayımcının yayınladığı bir materyalin kimliğini tanımlamaktır.
ISBN sistemi, yayınlanan her materyale bir tanımlama numarası verir. Bu numara dört grup ve on haneden oluşur. Birinci grup yayının yapıldığı ülkeyi, ikinci grup yayımcıyı, üçüncü grup materyale ait sıra numarasını belirler. Dördüncü grup da ISBN' nin doğruluğunun denetimini sağlayan tek haneli bir rakamdır. Örneğin; ISBN 1995 Türkiye Yayımcı Kataloğunun numarası "ISBN 975-17-1627-6"dır. Bu numarada 975Türkiye'yi, 17Kültür ve Turizm Bakanlığı'nı, 1627 Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın ISBN alan yayınını (1995 Türkiye Yayımcı Kataloğu), 6 ise denetim numarasını göstermektedir.
Nelere Uluslararası Standart Kitap Numarası (ISBN) verilir?
Basılı materyal (kitap, katalog, yıllık vb.), mikroformlar, video, film ve kasetler (eğitim amaçlı), karma yayın araçları (kitap+kaset, kitap+CD gibi), bilgisayar yazılımları (eğitim amaçlı), atlas ve haritalar, braille alfabesiyle yazılmış materyal, elektronik yayınlar (http, www, ftp, CD, disket vb.)
Nelere Uluslararası Standart Kitap Numarası (ISBN) verilmez?
Takvim ve günlükler, el yazması eserler, broşürler, poster, afiş ve gazeteler, gösteri programları (tiyatro, müzikal, resital, konser vb.), okul müfredat programları, formlar, ajandalar, fiyat listeleri, satış ve reklam katalogları, reçeteler kitap haline getirilmemiş makale, genelge, yönerge vb. materyal
ISBN Nasıl Alınır?
ISBN işlemleri 2007 yılından itibaren internet üzerinden yapılmaktadır.
1-Yayıncı Kaydı : Öncelikle materyali yayımlayacak olan yayıncı (yayının yasal haklarına sahip olan ve eserin üzerinde adı yayıncı olarak geçecek olan kişi, kurum, kuruluş, vakıf, dernek vb.) kaydının yapılması gerekmektedir. () adresinden sayfaya erişilerek yayımcı başvuru işleminin yapılması gerekmektedir. Yayımcı bölümünün Yeni başvuru kısmı seçilmelidir. Yayımcı türü seçilerek, yayımcı bilgileri doldurulmalı ve kaydedildikten sonra çıktısı alınmalı ve aslı yayıncı türüne göre istenen belgelerin örnekleri ile birlikte ISBN Türkiye Ajansına (elden, posta ya da kargo ile) gönderilmelidir. Belgeleri Ajansa gelen yayıncıların (herhangi bir sorun yok ise) bilgileri onaylanır. Internet üzerinden işlem yapabilmeleri için gerekli üye no ve şifreleri kayıtlarında belirtilmiş olan e-posta adresine (yazışmaların sorunsuz olarak e-posta ile yapılabilmesi için kurum e-postalarınızı ya da ücretli e-postalarınızı kullanmanız önerilir) program tarafından otomatik olarak gönderilir.
Yayımcı başvurularına ait belgeler, başvurunun yapıldığı tarihten itibaren en geç 15 gün içinde ajansa ulaşması gerekmektedir. 15 gün içinde belgeleri ajansa gelmeyen yayıncılara ait bilgiler program tarafından otomatik olarak silinir. Şahıs yayıncıları, yalnızca yayımcı bilgi formunun çıktısını alarak imzalı olarak ajansa iletmek zorundadırlar. Bir kitap yayınlayacak şahıs yayıncıları, yayıncı bilgi formu ve materyal formunun çıktılarının her ikisini de imzalı olarak ajansa iletmek zorundadırlar. Bir kitap yayınlayan şahıs yayıncıların üye no ve şifre verilmemektedir. Daha önce ISBN almış olan yayıncılar, yeni yayımcı başvurusu yapmadan, e-posta () adresine yayıncı adının ve daha önce alınan ISBN' in yazılı olduğu ve ne istediklerini açık olarak belirten bir e-posta gönderdiklerinde kendilerine e-posta ile cevap verilecektir.
2-Materyal Kaydı : Üye no ve şifreleri tarafına ulaşan yayıncılar, yayınlayacakları materyale ait bilgileri sisteme girmeleri gerekmektedir. Bunun için; adresinden sisteme erişen yayıncılar, üye no ve şifrelerini yazarak sisteme girmeleri gerekmektedir. Sayfa yayıncının adı ile açılacaktır. Açılan sayfada bulunan "Yeni Materyal Başvurusu" seçilerek yayınlanacak eserle ilgili doğru bilgiler sisteme girilmelidir. İki sayfalık materyal bilgi formu doldurularak kaydedilmeli ve verilerin ajansa ulaşması sağlanmalıdır.
3-ISBN ataması : Yayınlanacak materyallerle ilgili bilgiler sisteme kaydedildiğinde ISBN Türkiye Ajansı çalışanları, geliş sırasına göre kontrolleri (ve gerektiğinde düzeltmeleri) yaparak eserlere ISBN ataması yapılır. ISBN ataması yapılan yayınlara ait bilgiler program tarafından otomatik olarak yayıncının e-posta adresine gönderilir. Yayıncılar ISBN'leri e-postalarından ve ISBN sisteminden (yayınlarım bölümünden) görebilirler. Ajansa yapılan başvurulara (aşırı bir yoğunluk ve sorun olmadığı takdirde) aynı gün içinde ISBN ataması yapılır. Her hangi bir sorundan dolayı ISBN ataması yapılmayan yayınlarla ilgili olarak, formu dolduran kişiye e-posta atılarak sorun bildirilir ve yayının notlar bölümüne sorunla ilgili uyarı eklenir. ISBN ataması yapılan yayınların, bilgilerinin ve basılıp basılmadığının kontrolünün yapılabilmesi için bir örneğinin ve materyal formunun çıktısının kaşeli ve imzalı olarak ajansa gönderilmesi gerekmektedir.
ISBN'nin Sağladığı Yararlar:
Yayımcı ön sayısı verilen yayımcılara ilişkin bilgiler, altı ayda bir uluslararası ISBN merkezine bildirilmekte, merkez tarafından yayınlanan "Uluslararası Yayımcı Kataloğu" aracılığı ile bu sisteme kayıtlı ülkelere duyurulmaktadır. ISBN alan materyale ilişkin bilgiler, ISBN Türkiye Ajansı olarak Kütüphaneler Genel Müdürlüğü'nce ilgili çevrelere iletilmektedir. ISBN, barkod üretiminde yoğun olarak kullanılması nedeniyle, ticari dağıtım sistemlerine hız ve etkinlik kazandırarak yayımcılar ve kitap satıcıları arasında etkin ve ekonomik bir iletişim sağlayacağı gibi, materyal siparişlerine, yazışmalara ve bibliyografik tarama işlemlerine de hız kazandırmaktadır. Kütüphane içi sipariş, satın alma ve ödünç verme ile kütüphanelerarası ödünç verme işlemlerini, toplu katalogların oluşturulmasını kolaylaştırmaktadır.
Açıklamalar: Daha önce ISBN alan bir materyal, aynı yayımcı tarafından farklı bir adla yada başka bir yayımcı tarafından basılacaksa yeni bir ISBN alınması gerekir. Ayrı basımlar için yeni bir ISBN alınır. İçeriğinde ve biçiminde değişiklik yapılarak yeniden basılacak materyal için, yeni bir ISBN alınır. Ancak materyal hiçbir değişiklik olmaksızın yeniden yayınlanacaksa yeni bir ISBN almasına gerek yoktur. Aynı yayımcı tarafından bir materyal için alınmış olan ISBN, aynı yayımcının başka bir materyali için kullanılamaz. Aynı materyal, farklı dillerde basılacak ise her bir dil için ayrı ISBN alır ve dili Materyale Ait Bilgiler Formu'nda belirtilir. Materyal, birden çok yayımcı tarafından ortak yayın olarak işlem görecekse, her yayımcının kendi yayımcı ön sayısı üzerinden ISBN alması gerekir.Yılda bir kere yayınlanacak materyale ISBN ile birlikte ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası) de verilir.
Yayımcının, ilk başvuruda belirlediği yayınlar için aldığı önsayı grubu bittiğinde yeni yayınları için ikinci bir yayımcı ön sayısı verilir. ISBN alınan yayının bibliyografik bilgilerinde bir değişiklik varsa, kayıtların düzeltilebilmesi için Ajansa bildirilir. Birden fazla ciltten oluşan yayınlarda her cilde verilen ISBN yanında bütün ciltlerde ortak kullanılmak üzere bir de takım numarası verilir. Örneğin; Sefiller ISBN 975-6856-00-9 (tk. no) ISBN 975-6856-01-7 (1.c.) Birden fazla yayından oluşan setler için (ayrı ayrı satılmayacağı kesinse) tek bir ISBN alınır ve set içerisindeki her yayına aynı numara basılır. ISBN sistemine kayıtlı şirket statüsündeki bir yayımcıya ait yayın hakları başka bir kişi ya da kurum tarafından satın alındığında ya da yayımcının yayın hayatına son vermesi durumunda ajans bilgilendirilir. Yayımcı isim değişikliği yapmış ise yeni bir yayımcı ön sayısı için ajansa başvurmalıdır.
Yazarlar herhangi bir yayıneviyle anlaşmadan da kişisel olarak ISBN sistemine kayıt olabilir ve yayımcı ön sayısı alabilir. Üniversitelere bağlı birimlerle Bakanlıklara bağlı alt birimler bağlı bulundukları birimin yayımcı ön sayısını kullanırlar. Üniversitelere bağlı alt birimler ISBN almak istediklerinde, "Materyale Ait Bilgiler Formu"nu üniversitelerin yayın kurulu ya da kütüphane dokümantasyon birimlerince onaylatarak, kurum kaşesi, yetkilisinin adı soyadı ve imzası ile ajansa gönderir. Birlikler, odalar, holdingler vb. bağlı oldukları üst birimin yayımcı ön sayısı üzerinden numara alır. Örneğin; Makine Mühendisleri Odası, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği gibi alındığı halde basılmayan ya da yanlış basılan ISBN' nin hiçbir geçerliliği yoktur. Bu gibi durumlarda Ajans bilgilendirilir.
ISBN telif hakkını koruyucu bir sistem değildir. Fiyat değişiklikleri yeni bir ISBN alınmasını gerektirmez. Elektronik Yayınlar Aynı yayın hem basılı materyal hem de elektronik ortamda yayınlanacak ise her biri için ayrı ISBN alınır. Bir bilgisayar yazılımının farklı dilde uygulamaları var ise, farklı elektronik ortamlarda kullanılıyorsa her biri için ayrı ISBN alınır. Bilgisayar yazılımı ile birlikte satılan el kitaplarına ayrı ISBN verilmez. El kitabında, yazılım için verilen ISBN kullanılır. Bir yazılım paketi birden fazla parçadan oluşuyor ve ayrı ayrı kullanılıyorsa her biri için ayrı ISBN, parçalar tek başına kullanılamıyor ve satılmıyorsa paket için bir ISBN alınır. Bilgisayar yazılımlarında ambalaj değişikliği yeni bir ISBN gerektirmez.
ISBN Materyalin Neresinde Yer Alır
ISBN kitaplarda, bibliyografik bilgilerin bulunduğu iç ve dış kapağın arkasına matbaa tekniği ile okunabilecek büyüklükte basılmalıdır. Numaranın, başka bir teknik (damga, etiket vb.) ile basılması ISBN sistemine aykırıdır. Kitap dışı materyalde ( kaset, CD vb.) numara etikete ve koruyucu kapağa basılır.
NOT : ISBN'nin açılımı her ne kadar Uluslararası Standart Kitap Numarası ise de CD, kaset, atlaslar vb. ne de verildiği için broşürde genel bir ifade olarak materyal sözcüğü kullanılmıştır.
Kaynak: Yayımcı Meslek Birlikleri Federasyonu